Poziomy integracji sensorycznej a rozwój mowy.
Procesy integracji sensorycznej przebiegają w ośrodkowym układzie nerwowym na różnych poziomach. Wielozmysłowe informacje odbierane są na niższym poziomie oun, czyli w pniu mózgu, rdzeniu przedłużonym, tworze siatkowatym i móżdżku. Od właściwego funkcjonowania tych struktur zależy prawidłowy rozwój ośrodków korowych odpowiedzialnych głównie za funkcje wzrokowe, słuchowe i mowę. Ich działanie stanowi podstawę procesów rozwoju i uczenia się. Mowa czynna jest końcowym produktem integracji sensorycznej i kształtuje się ostatecznie na ostatnim, czwartym poziomie.
Na pierwszym poziomie odbywa się przetwarzanie bodźców przedsionkowych, proprioceptywnych, dotykowych i integracja odruchów niemowlęcych. Następuje koordynacja bodźców dotykowych ze smakowymi i węchowymi. W okresie pierwszych miesięcy życia dziecka te właśnie kanały zmysłowe odgrywają wiodącą rolę w zdobywaniu nowych doświadczeń i zapewniają maluchowi poczucie bezpieczeństwa. Dostarczenie odpowiedniej ilości bodźców sensorycznych powoduje integrację wrażeń przedsionkowych (kołysanie, noszenie, podnoszenie, obracanie), proprioceptywnych (zmiana pozycji ciała w leżeniu, pełzanie, raczkowanie) i dotykowych (czynności pielęgnacyjne i bezpośredni kontakt fizyczny z matką) oraz wrażeń w obrębie sfery oralnej (ssanie, połykanie, żucie, czucie temperatury i bólu). Integracja sensoryczna na pierwszym poziomie powoduje kształtowanie się właściwego napięcia mięśniowego w obrębie ciała i sfery oralnej, reakcji równoważnych oraz kontroli posturalnej związanej z poruszaniem się i orientacją w przestrzeni. Na tej podstawie rozwija się artykulacja.
Na drugim poziomie rozszerza się zakres integracji wrażeń: przedsionkowych, czucia powierzchniowego i głębokiego. Kształtuje się percepcja ciała i tworzy tak zwana mapa ciała (podstawa schematu ciała). Powstają pierwsze automatyzmy ruchowe i umiejętność planowania ruchu poprzedzające proces tworzenia się kinestezji artykulacyjnej. Doskonali się percepcja wzrokowa i słuchowa. Kształtuje się mowa czynna, ekspresja werbalna i rozwija mowa bierna.
Trzeci poziom integracji to dalsze intensywne współdziałanie układów: przedsionkowo-proprioceptywnego i dotykowego. Rozwój i kształtowanie się dużej i małej motoryki ściśle wiąże się ze sprawnością aparatu artykulacyjnego. W mowie występują liczne uproszczenia fonetyczne. Następuje doskonalenie wrażeń wzrokowo-słuchowo-językowych, ekspresji werbalnej i artykulacji. Rozwijają się także pamięć wzrokowa, słuchowa i słuch mowny. Są to czynniki odgrywające bardzo istotną rolę w kształtowaniu się mowy czynnej.
Na ostatnim, czwartym poziomie integracji dokonuje się ostateczna specjalizacja funkcji mózgu dzięki współpracy międzypółkulowej. Następuje intensywny rozwój procesów poznawczych poprzez właściwą organizację i interpretację różnorodnych bodźców zmysłowych. Intensywnie doskonali się koordynacja wzrokowo-ruchowo-słuchowa. Kinestezja artykulacyjna osiąga właściwy poziom i dzięki temu artykulacja wszystkich głosek staje się poprawna. Wypowiedzi dziecka są prawidłowe pod względem leksykalnym i gramatycznym (rozwojowo zgodne z wiekiem).
W procesie rozwoju mowy i języka uczestniczą obie półkule mózgowe, ale pełnią odmienną funkcję. Ważniejszą rolę ma lewa półkula odpowiedzialna za tworzenie i percepcję mowy. Odpowiada ona także za różnicowanie i sekwencyjność dźwięków, rozpoznawanie czasu trwania i całościowe opracowywanie informacji. Prawa półkula z kolei odgrywa istotną rolę w niewerbalnych aspektach komunikacji, to jest w posługiwaniu się gestami, mimiką i językiem ciała. Zaangażowana jest również w rozwój zdolności wzrokowo-przestrzennych. Obie półkule, mimo że pełnią odmienne role, odgrywają równie istotne znaczenie w rozwoju społeczno-emocjonalnym dziecka.
Nieprawidłowości w budowie i rozwoju ośrodkowego układu nerwowego oraz niewłaściwy stan pobudzenia mózgu zwykle współwystępują z deficytami procesów integracji sensorycznej. Wszelkie zaburzenia neurologiczne znacznie pogłębiają zakres i głębokość dysfunkcji procesów SI na wszystkich czterech poziomach. Zwłaszcza zaburzenia w funkcjach przedsionkowo-proprioceptywnych i dotykowych, brak dobrej komunikacji międzypółkulowej oraz przetrwałe odruchy wpływają negatywnie na procesy słuchowo-językowe. Właściwie zaplanowana terapia integracji sensorycznej poprzez oddziaływanie na poziom niższy, czyli na pień mózgu, wpływa korzystnie na funkcje bezpośrednio związane z rozwojem mowy: wywołuje pierwsze wokalizacje, wyzwala gotowość do mówienia, koryguje dysfunkcje oralno-twarzowe, symuluje praksje oralne oraz poprawia funkcje słuchowe (ostrość, wrażliwość i pamięć słuchową).
źródło: Bożena Odowska-Szlachcic, Metoda integracji sensorycznej, Wydawnictwo HARMONIA
